PRZEMOC W RODZINIE
DEFINICJA:
Przemoc w rodzinie została zdefiniowana w art. 2 ust. 2 Ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Zgodnie z tą definicją przemoc w rodzinie należy rozumieć jako:
„jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste osób wspólnie zamieszkujących lub gospodarujących, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą.”
CZYM CHARAKTERYZUJE SIĘ PRZEMOC?
- Jest intencjonalna. Przemoc jest zamierzonym działaniem człowieka i ma na celu kontrolowanie i podporządkowanie osoby krzywdzonej.
- Siły są nierównomierne. W relacji jedna ze stron ma przewagę nad drugą. Ofiara jest słabsza, a sprawca silniejszy. Nie chodzi tu jedynie o różnicę sił fizycznych, ale także przewagę związaną z pozycją społeczną, odpornością psychiczną, statusem materialnym, wiekiem.
- Narusza prawa i dobra osobiste. Sprawca wykorzystując przewagę siły narusza podstawowe prawa ofiary (np. prawo do nietykalności fizycznej, godności, szacunku itd.).
- Powoduje cierpienie i ból. Sprawca naraża zdrowie i życie ofiary na poważne szkody. Mogą być one wymierne lub nie, natychmiastowe lub odroczone w czasie. Doświadczanie bólu i cierpienia sprawia, że ofiara ma mniejszą zdolność do samoobrony.
FORMY PRZEMOCY:
Przemoc fizyczna – naruszenie nietykalności fizycznej
Jest intencjonalnym zachowaniem sprawcy, powodującym uszkodzenie ciała albo niosącym takie ryzyko. Przejawami tej przemocy są takie zachowania jak: bicie, szarpanie, popychanie, policzkowanie, kopanie, obezwładnianie, używanie broni, noża, krępowanie lub uwięzienie itp.
Przemoc psychiczna – naruszenie godności osobistej
Jest działaniem krzywdzącym, wykorzystującym procesy psychologiczne. Sprawca często stara się doprowadzić do izolacji społecznej ofiary, ogranicza i kontroluje jej kontakty z innymi członkami rodziny, sąsiadami, znajomymi, poniża i krytykuje ofiarę, często w obecności innych osób. Domaga się posłuszeństwa we wszystkich dziedzinach życia. Często tym zjawiskom towarzyszą groźby i demonstrowanie siły przez sprawcę.
W odniesieniu do dzieci określa się ją mianem przemocy emocjonalnej jako rozmyślne, nie zawierające aktów przemocy fizycznej zachowania dorosłych wobec dzieci, które powodują znaczące obniżenie możliwości prawidłowego rozwoju dziecka, np.: nadmierne oczekiwania, odrzucenie emocjonalne, deprecjonowanie osiągnięć, chorobliwa nadopiekuńczość.
Przemoc seksualna – naruszenie intymności
To wymuszanie różnego rodzaju zachowań w celu zaspokojenia potrzeb seksualnych. Polega m.in. na zmuszaniu osoby do aktywności seksualnej wbrew jej woli, wymuszaniu pożycia seksualnego, nieakceptowanych pieszczot i praktyk seksualnych, sadystycznych form współżycia seksualnego, krytykowaniu zachowań seksualnych.
W przypadku dziecka będzie to m.in. namawianie go do współżycia, dotykanie narządów płciowych, obnażanie się w obecności dziecka, zmuszanie do pozowania do zdjęć pornograficznych lub oglądania pornografii.
Przemoc ekonomiczna – naruszenie własności
Ta forma przemocy wiąże się z celowym niszczeniem czyjejś własności, pozbawianiem środków lub niezaspokajaniem niezbędnych potrzeb życiowych. Najczęstsze jej przejawy to: zabieranie pieniędzy, niezaspokajanie podstawowych potrzeb, zaciąganie pożyczek bez zgody współmałżonka bądź też zmuszanie do zaciągania pożyczek, kradzież, używanie rzeczy bez pozwolenia, przeglądanie dokumentów, korespondencji, dysponowanie czyjąś własnością, itp.
Zaniedbanie – naruszenie obowiązku do opieki ze strony osób bliskich
Polega na niezaspokajaniu podstawowych potrzeb fizycznych i emocjonalnych członków rodziny, narażaniu ich na głód, niedożywienie, brak opieki, pozostawianie w niewłaściwych warunkach lokalowych i bytowych itp.
CYKLE PRZEMOCY:
Osoby doznające przemocy przez wiele lat pozostają w krzywdzących związkach nie potrafiąc się z nich uwolnić. Dzieje się tak za sprawą mechanizmów przemocy, które uniemożliwiają im racjonalną ocenę sytuacji i podjęcie działań w kierunku uwolnienia się z toksycznej relacji, zatrzymania przemocy. Opisała je amerykańska psycholog Leonora E. Walker, która badając kobiety doznające przemocy w rodzinie, zaobserwowała pewne pojawiające się cyklicznie w ich związkach fazy:
I. Faza narastania napięcia – jest to początek cyklu, który charakteryzuje się wzrostem napięcia i natężeniem sytuacji konfliktowych.
II. Faza ostrej przemocy – w tej fazie następuje wybuch gniewu i agresji. Zachowania sprawcy mogą być nieobliczalne i nieprzewidywalne.
III. Faza miodowego miesiąca – dochodzi tu do spadku napięcia u sprawcy. Okazuje on skruchę, ciepło i miłość, przekonuje, że był to jednorazowy incydent. Faza miesiąca miodowego ma silny wpływ na to, że osoba krzywdzona pozostaje w sytuacji przemocy, wycofuje się z wcześniej podjętych działań wierząc, że sytuacja wróciła do normy i przemoc już się nie powtórzy.
Cykle takie powtarzają się, ale fazy miodowego miesiąca są coraz krótsze, natomiast wydłużają się i przebiegają bardziej dramatycznie fazy narastania napięcia. Z każdym następnym cyklem nasila się brutalność sprawcy.
SYNDROMY PRZEMOCY:
Analizując sytuację psychologiczną osób doświadczających przemocy, próbując zrozumieć ich zachowania, specjaliści najczęściej odwołują się do kilku syndromów: syndromu wyuczonej bezradności, zjawiska „prania mózgu”, zespołu stresu pourazowego, syndromu sztokholmskiego.
Wyuczona bezradność – jest poddaniem się, zaprzestaniem działania, które wynika z przekonania, że cokolwiek się zrobi nie będzie to miało żadnego znaczenia, nie przyniesie pożądanego efektu i nie zatrzyma przemocy. Syndrom ten przyczynia się do uwięzienia osoby w krzywdzącym związku, działając jako silny czynnik zniewalający.
Zjawisko „prania mózgu” – polega na systematycznym, świadomym i celowym oddziaływaniu na człowieka w celu zmiany jego przekonań, uczuć, postaw czy potrzeb. Konsekwencjami „prania mózgu” są m.in. utrata poczucia własnej wartości, kontroli nad swoim życiem oraz podporządkowanie się sprawcy.
Zespół stresu pourazowego (PTSD) – może dotyczyć tych osób, które były narażone na utratę zdrowia i życia. Charakterystycznymi objawami PTSD są:
- powtórne przeżywanie stresującego wydarzenia, natarczywe wspomnienia, koszmarne sny itp.;
- uporczywe unikanie okoliczności, myśli, uczuć, działań przypominających lub związanych z wydarzeniem;
- utrzymujące się objawy zwiększonego pobudzenia (m.in. trudności ze snem, drażliwość, wybuchy gniewu, trudności w koncentrowaniu się, nadmierna czujność, przesadna reakcja na bodziec).
Syndrom sztokholmski – jest to paradoksalna reakcja obronna, polegająca na fascynacji osobą agresora, traumatycznej więzi łączącej ofiarę ze sprawcą. Widoczna jest patologiczna wdzięczność za to, co sprawca mógł zrobić, a czego nie zrobił, ofiara odczuwa wręcz sympatię i solidarność z nim.
Zjawisko przemocy nie jest tylko problemem ofiary i sprawcy, dotyka ono wszystkich domowników, którzy zostają wplątani w łańcuch destruktywnych postaw. Maltretowana kobieta nie potrafi obronić swoich dzieci, a te kiedy dorosną nie będą potrafiły obronić siebie i swoich bliskich. Jest wysoce prawdopodobne, że dzieci te jeśli tylko są obserwatorami przemocy to i tak w życiu dorosłym powielą model swojej rodziny macierzystej.
MITY I STEREOTYPY DOTYCZĄCE PRZEMOCY:
Mity i stereotypy to kulturowo uwarunkowane, silne i często ponadczasowe przekonania gromadzące wiedzę i sposób rozumienia różnych wydarzeń danej społeczności, przekazywane z pokolenia na pokolenie. Opisują „pożądane” relacje pomiędzy członkami rodziny, wyznaczają im rolę. Są bardzo często niezgodne z rzeczywistością i nieprawidłowo oddają obraz przemocy w rodzinie, usprawiedliwiając ją. Wszystkie mity przekonują o słuszności braku reakcji ze strony świadków przemocy, ofiary zmuszają do milczenia, powstrzymują przed szukaniem pomocy z zewnątrz, a sprawców utwierdzają w przekonaniu o bezkarności ich czynów. Oto niektóre z nich:
Przemoc w rodzinie to prywatna sprawa, nikt nie powinien się wtrącać. Nieprawda!
Przemoc w rodzinie nie jest sprawą prywatną. Jest przestępstwem określonym kodeksem karnym. Fakt zawarcia małżeństwa czy mieszkanie pod jednym dachem nie stanową okoliczności zezwalających na przemoc. Nie znoszą też odpowiedzialności za popełnione czyny. Wielu ludzi nie radzi sobie z problemami rodzinnymi i bez czyjejś pomocy nie jest w stanie znaleźć konstruktywnych rozwiązań. Bardzo często ingerencja kogoś z zewnątrz zwiększa szanse na powstrzymanie eskalacji zdarzeń.
Przemoc jest wtedy, gdy są widoczne ślady na ciele ofiar. Nieprawda!
Przemoc to nie tylko działania pozostawiające siniaki, złamania czy oparzenia. Przemoc ma „wiele twarzy”. To także poniżanie, obelgi, zmuszanie do określonych zachowań, grożenie, zastraszanie – a więc przemoc psychiczna. Jest ona traktowana przez większość krzywdzonych osób jako szczególnie dotkliwa i bolesna. Okazuje się, że uderzenie często łatwiej znieść niż upokorzenie, krytyczne oceny czy raniące słowa.
Przemoc zdarza się tylko w rodzinach z marginesu społecznego. Nieprawda!
Przemoc w rodzinie występuje we wszystkich grupach społecznych, niezależnie od poziomu wykształcenia, sytuacji zawodowej czy materialnej.
Jeśli ktoś jest bity to znaczy, że na to zasłużył. Nieprawda!
Nikt nie zasługuje na bicie, krzywdzenie, maltretowanie, bez względu na to co zrobił czy powiedział. Nikt nie ma prawa znęcać się nad drugą osobą. Mit ten pozwala usprawiedliwiać akty przemocy i zwalnia z odpowiedzialności sprawców.
Ofiary przemocy w rodzinie akceptują przemoc. Nieprawda!
Przemoc wywołuje cierpienie i ból u osób krzywdzonych, jednak często pomimo tego trwają one w relacji ze sprawcą. Przed odejściem powstrzymuje je strach, trudności życiowe, z którymi wiąże się rozstanie. Dużą rolę odgrywają tu również mechanizmy psychologiczne, które powstrzymują je przed zmianą sytuacji. Ofiary przemocy domowej zawsze próbują się bronić, jednak ich działania są mało skuteczne. Wypróbowują różne, często nieracjonalne strategie obronne, które w konsekwencji powodują nasilenie przemocy.
Przyczyną przemocy w rodzinie jest alkohol. Nieprawda!
Stosowaniu przemocy często towarzyszy nadużywanie alkoholu, jednak nie zawsze jest ono powodem stosowania przemocy. Ułatwia sprawcy stosowanie przemocy i znęcanie się nad rodziną, jednak nie jest jego przyczyną. Podjęcie leczenia uzależnienia i utrzymywanie abstynencji nie muszą powstrzymać sprawcy od stosowania przemocy wobec bliskich.
To był jednorazowy incydent, który się nie powtórzy. Nieprawda!
Przemoc domowa rzadko jest jednorazowym incydentem. Jeżeli nie zostaną podjęte stanowcze działania wobec sprawcy – przemoc się powtórzy. Brak postawienia granicy i zatrzymania przemocy powoduje, że sprawca czuje się bezkarny i zachowania przemocowe powtórzą się i przybiorą na sile.
Gwałt w małżeństwie nie istnieje. Nieprawda!
Gwałtem jest doprowadzenie innej osoby do poddania się czynowi nierządnemu lub do wykonania takiego czynu, stosując przemoc, groźbę bezprawną lub postęp (patrz art. 168 k.k.). Nigdzie nie jest napisane, że nie dotyczy to osób bliskich napastnika. Każdy ma prawo do decydowania o swoim życiu intymnym, akt ślubu nie odbiera tego prawa.
Należy pamiętać:
ZA PRZEMOC ZAWSZE ODPOWIEDZIALNY JEST SPRAWCA!
NIC NIE USPRAWIEDLIWIA PRZEMOCY!
Szukając wyjścia z sytuacji przemocy, stwarzasz szansę dla siebie i całej rodziny!
